Ο νεολιθικός οικισμός της Τέντας βρίσκεται σε μια φυσικά οχυρωμένη θέση.
Ο οικισμός ανακαλύφθηκε στα 1947 από τον Πορφύριο Δίκαιο, τότε Έφορο του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Από το 1976 τέθηκε σε εφαρμογή το Ερευνητικό Πρόγραμμα της Πεδιάδας του Βασιλικού από την Αμερικανική Αρχαιολογική Αποστολή του Πανεπιστημίου του Brandeis, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Ian Todd, ο οποίος ανέσκαψε τον οικισμό της Τέντας.
Τέντα, είναι το όνομα ενός λόφου, που υψώνεται 20μ πάνω από τη δυτική πλευρά της Κοιλάδας του Βασιλικού, 2,.5 χιλιόμετρα από το χωριό Καλαβασσός. Τα πρώτα ερείπια ανθρώπινου οικισμού στην Τέντα χρονολογούνται από την Προκεραμική Νεολιθική περίοδο (7500 πΧ - 5200 πΧ). Φαίνεται ότι υπάρχει ένα κενό από το τέλος αυτής της περιόδου και μέχρι ο χώρος να ξανακατοικηθεί στην Κεραμική Νεολιθική περίοδο (4500 πΧ).
Το βασικό χαρακτηριστικό των σπιτιών είναι ότι έχουν απλή κυκλική ή διπλή κυκλική δομή , η ίδια με αυτή της Χοιροκοιτίας. Τα σπίτια είναι είτε εξολοκλήρου από πέτρα ή χτισμένα από πέτρα στο κάτω μέρος και με πλινθότουβλα από πάνω. Σε αντίθεση με τη Χοιροκοιτία, οι εσωτερικοί τοίχοι των σπιτιών ήταν καλυμμένοι με πηλό. Όλα τα πατώματα των σπιτιών είναι επίπεδα και φτιαγμένα από ισιωμένο χώμα. Το σχήμα της οροφής δεν μπόρεσε να καθοριστεί. Κάποιοι από τους τοίχους διατηρήθηκαν μέχρι και 1,5 μέτρο ύψος, αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις ύπαρξης καμινάδων, όπως στη Χοιροκοιτία.
Τα ταφικά έθιμα τους είναι λίγο διαφορετικά από αυτά της Χοιροκοιτίας. Στην ομαλή επιφάνεια των εσωτερικών τοίχων ενός από τα σπίτια βρέθηκαν απομεινάρια ανθρώπινης φιγούρας με σηκωμένα τα χέρια και βαμμένα κόκκινα. Υπάρχουν σημάδια από κόκκινο σε διάφορα άλλα σημεία του τοίχου και δεν αποκλείεται αυτή η φιγούρα να ήταν μέρος μιας μεγαλύτερης σύνθεσης. Αυτή η ανακάλυψη, που χρονολογείται στην 7η χιλιετία π.Χ, αποτελεί το πρώτο δείγμα ζωγραφικής τοίχου στο νησί και μαρτυράει τις υψηλές καλλιτεχνικές ικανότητες των κατοίκων της Προκεραμικής Νεολιθικής Κύπρου.
Ένας πετρόχτιστος εξωτερικός τοίχος περικύκλωνε την οικία τουλάχιστον στην πρώτη φάση. Ο τοίχος πρέπει να είχε προστατευτικό χαρακτήρα ή μπορεί απλά να οριοθετούσε τα όρια της κατοικίας. Δεν υπήρχε καμία ένδειξη εισόδου στις περιοχές που έγιναν ανασκαφές.
Οι διατροφικές ανάγκες των κατοίκων καλύπτονταν από την κτηνοτροφία, τη γεωργία, το κυνήγι και τη συλλογή άγριων καρπών. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν ήταν φτιαγμένα από λίθο και οστά.
Κατάσταση: Προσωρινά κλειστός
Διεύθυνση Νεολιθικού Οικισμού Καλαβασού-Τέντας: Καλαβασός, Λάρνακα
Περίοδος Λειτουργίας: Ολόχρονα