Ο αρχαιολογικός χώρος της Χοιροκοιτίας οφείλει την ονομασία του στο ομώνυμο γειτονικό χωριό της επαρχίας Λάρνακας.
Καταχωρημένη στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ από το 1988, η Χοιροκοιτιά είναι ένας από τους καλύτερα συντηρημένους οικισμούς αυτής της περιόδου στην Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Η προϊστορική τοποθεσία της Χοιροκοιτίας χρονολογείται από την 6η χιλιετία π.Χ. Βρίσκεται 6 χιλιόμετρα από τη θάλασσα στη δυτική όχθη του ποταμού Μαρόνι στην περιφέρεια της Λάρνακας, κοντά στο χωριό από το οποίο πήρε το όνομα της και έχει θέα προς τη νότια ακτή της Κύπρου.
Η μόνη είσοδος στον οικισμό - ένα κλιμακοστάσιο ενσωματωμένο μέσα σε ένα πέτρινο ορεινό όγκο, το οποίο βρίσκεται απέναντι από την εξωτερική όψη του τείχους που περιβάλει τον οικισμό - μπορεί να σκιαγραφηθεί για περισσότερα από 180 μέτρα. Τέλεια λειτουργική ως είσοδος και έξοδος, η σκάλα προσέφερε λύση στο πρόβλημα που τέθηκε από το γεγονός ότι ο οικισμός στεκόταν 2 μέτρα ψηλότερα από τη γύρω περιοχή.
Προστατευμένα από αυτό το τείχος, τα σπίτια ήταν στριμωγμένα και χωρίζονταν μόνο από στενές λωρίδες γης που χρησίμευαν ως περάσματα αλλά και για την απαλλαγή από τα απορρίμματα. Κάθε σπίτι απαρτιζόταν από έναν περίβολο με αρκετά κτίρια σε κυκλική διάταξη, συγκεντρωμένα γύρω από έναν ανοιχτό χώρο, ένα είδος εσωτερικής αυλής. Οι νεκροί θάβονταν σε λάκκους μέσα στα σπίτια. Στο χωριό, του οποίου ο πληθυσμός εκτιμάται ότι ήταν περίπου 300 κάτοικοι δεν βρέθηκε χώρος λατρείας.
Είναι ένας κωνικός λόφος που βρίσκεται κοντά στον ποταμό του Μαρωνιού. Ο ποταμός προμήθευε τους κατοίκους του οικισμού με νερό και οικοδομικό υλικό, στοιχεία απαραίτητα για τη διαβίωση και επιβίωση τους.
Στο νεολιθικό αυτό οικισμό οι κατοικίες έχουν σχήμα στρογγυλό και είναι κτισμένες στην πλαγιά του λόφου, κοντά σε πηγή· πολλές απ' αυτές έχουν κτιστεί στις δυο πλευρές ενός λίθινου κτίσματος που θεωρήθηκε αρχικά ως δρόμος, πολλοί όμως υποστηρίζουν σήμερα πως αποτελούσε το τείχος του οικισμού. Η τεχνική της κατασκευής των κατοικιών είναι απλή. Στα θεμέλια και κατώτερα μέρη χρησιμοποιήθηκαν λιθάρια του ποταμού, ενώ στα ανώτερα, ελαφρότερα υλικά, όπως πηλός και ωμά πλιθάρια.
Τα κατώφλια ήταν υπερυψωμένα, τα θυρώματα μικρά για προστασία από τις πλημμύρες και η στέγη θολωτή ή επίπεδη. Το δάπεδο ήταν χαλικόστρωτο, με εστία στο μέσο για φωτισμό και θέρμανση. Ο μέσος όρος της διαμέτρου των κατοικιών είναι 6 μέτρα. Στο μεταξύ, πρόσφατα έχει ανακαλυφθεί από το δρ. δρα Α.Le Brun μια από τις εισόδους του τείχους της Χοιροκοιτίας στην ακεραμική περίοδο. Ο επισκέπτης ανέβαινε με σκάλα στην κορυφή του τείχους (ύψους 2 μ.) και έμπαινε στο χωριό δια μέσου μιας πύλης.
Ο πολιτισμός χάθηκε ξαφνικά και καμιά εξήγηση δεν βρέθηκε για αυτή την εξαφάνιση. Η Χοιροκοιτία, όπως και οι άλλοι Προκεραμικοί οικισμοί του νησιού, εγκαταλείφθηκε κατά την 4η χιλιετία π.Χ.
Κοντά στον οικισμό βρίσκονται πέντε πρότυπες κατοικίες. Φτιάχτηκαν ακολουθώντας το Νεολιθικό τρόπο με τις ίδιες μεθόδους και υλικά όπως παλιά αλλά και με αντίγραφα των αντικειμένων που βρέθηκαν στα σπίτια κατά τις ανασκαφές. Στόχος ήταν να δοθεί η πιστότερη απεικόνηση του χωριού όπως ήταν στην αρχαιότητα. Η περιοχή γύρω από τα σπίτια έχει φυτευτεί με φυτά και δέντρα που καλλιεργούνται ή φύονται στην Κύπρο από τους Νεολιθικούς χρόνους.
Σημείωση: Προσβάσιμο σε αναπηρικό καροτσάκι.
Διαπίστευση: Παγκόσμιας Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ
Διεύθυνση Αρχαιολογικού Χώρου Χοιροκοιτίας: Χοιροκοιτία, Λάρνακα
Περίοδος Λειτουργίας: Ολόχρονα